Lịch sử dân tộc Khmer - Chương xx - Vua Angkor

Mỗi khi đức vua ngự giá ra khỏi hoàng cung, người ta thấy có đội quân đi trước mở đường, tiếp theo là đoàn cầm cờ, có cái loại cờ lớn, cờ nhỏ, có tiếng chuông, trống náo nhiệt. Tiếp sau đó là đội tỳ nữ khoảng từ 300 đến 500 người, mặc quần áo có nhiều màu sắc, có hình hoa, lá, tay cầm nến được đốt sẵn bất kể là vua ngự giá ban ngày hay ban đêm. Đội tỳ nữ này có thể trở thành những nữ chiến binh chiến đấu độc lập. Tiếp đến là đoàn nữ tỳ, tay vô số đồ dùng của nhà vua làm bằng vàng, bạc, đồng và các đồ trang trí khác với nhiều kiểu dáng và màu sắc khác nhau. Theo sau là đoàn vệ nữ, là nữ vệ sĩ của nhà vua, tay cầm khiêng, tay cầm giáo, đây là một đội quân đặt biệt bảo vệ nhà vua. Tiếp nữa là đoàn xe dê, xe ngựa được trang hoàng toàn bằng vàng. Quan lại và hoàng gia cưỡi voi có yên đỏ và người ta có thể thấy từ xa là nhiều vô số kể. Tiếp theo sau đó là các đoàn của các vương phi, cung nữ. Có người được khiêng bằng chõng (võng), có người ngồi kiệu, có người cưỡi ngựa, cưỡi voi. Yên màu đỏ, viềng bằng vàng, ít lắm cũng trăm cái. Tiếp nữa là đức vua, ngài đứng trên lưng voi, tay cầm thanh kiếm (tượng trưng cho quyền lực nhà vua). Ngà voi được người ta bọc bằng vàng. Xung quanh ngài có hơn 20 cái lọng trắng, có viềng màu vàng, cán lọng làm toàn bằng vàng. Có nhiều voi lớn khác đi xung quanh hộ giá, tiếp theo là đoàn binh sĩ theo hộ giá đức vua, …

Câu truyện kể trên được Paul Pelliot dịch từ sách của Zhou Daguan về chuyến đi Angkor của mình hồi năm 1296. Truyện này diễn ra tại Angkor và vị vua trong truyện trên là vua Srey Intréah Varman (ស្រី​ឥន្ទ្រ​វរ្ម័ន). Ta thấy rằng, 75 năm sau đức vua Jayavarman đệ Thất (ជ័យ​វរ្ម័ន​ទី៧), vua của người Khmer vẫn còn uy lực của một đại đế. Việc đức vua ngự giá với đoàn tùy tùng đông đão đã thể hiện rõ điều đó. Không những thế, hình ảnh này còn khiến nhiều người cho rằng vua Khmer chính là một vị «Devarāja»^* (ទេវរាជ - Thiên vương), tức vua là thần thánh.

Thật vậy, các vị vua của triều đại Angkor là những vị vua có uy lực rất lớn. Thế nhưng, có phải vác vị vua này là bá chủ đất đai, có quyền lực tuyệt đối trong vương quốc? Có phải đức vua là thiên tử, là thần linh ở cõi người?

Hoàn toàn không như vậy. Vua Khmer hoàn toàn không như vua Tàu hay vua Yuon.

Thông thường, nếu lý thuyết và quan điểm của các quốc gia Đông Á, trong đó có Tàu và Yuon thì vua là nhân vật vĩ đại duy nhất trong vương quốc. Tuy nhiên, đối với người Khmer, tất cả vương quốc Khmer dưới thời Brahma giáo, tức là từ thế kỷ thức i đến thế kỷ thứ xiv Tây lịch là các vương quốc theo chế độ «Tevéahthipadey» (Devadhipati – देवधिपति - ទេវ​ធិបតេយ្យ), tức là nhà nước «Thần quyền». Mặc dầu sự thật, ở xã hội Khmer, các Brāhman không giữ vai trò là người lãnh đạo quốc gia như các vương quốc Ấn Độ cổ, nhưng cái Brāhman (là tu sĩ) lại có vị trị cao nhất trong xã hội. «Hiến pháp» của vương quốc Khmer là bộ kinh «Vetéah» (Veda-វេទ) hay «Vithyea» (Vidya - វិទ្យា) mà ai ai cũng tôn trọng. Kinh này quy định rõ, Kshatrya (vua chúa) nằm dưới Brāhman (Bà La Môn), tức vua chúa là đẳng cấp thứ hai trong xã hội, sau đẳng cấp Brāhman. Ông Hermann Oldenberg viết rằng: «Luật tự nhiên mà đấng thần linh mặc khải xuống xác định người đại diện của thần linh trên mặt đất là các Brāhman». Tất cả các kiến thức khoa học, xã hội và quyền lực đều nằm trong tay các Brāhman. Không một người nào có ý muốn chống lại luật mà thần linh và người dân, dưới quyền lực của nhà vua, đặt vua dưới quyền của các Brāhman.

Vua Angkor không phải là thần thánh, dù người dân có tôn kính nhà vua đến mức nào đi nữa. Nếu người ta thừa nhận nhà vua là thần linh thì chỉ dừng lại ở việc nhà vua có chất của thần linh mà thôi. Hiệu của các vua ở thời kỳ Angkor đã thể hiện rõ, vua chúa không phải là thần linh. Hiệu «Soryeah Varman» (សុរិយ​វរ្ម័ន) có nghĩa là «Người được thần mặt trời bảo vệ», hiệu «Jayavarman» (ជ័យ​វរ្ម័ន) có nghĩa là «Người được thắng trí bảo vệ».

Tên úy (tên được đặt sau khi chết) của các vua càng khẳng định vua chỉ là con người do sau khi chết đi, đức vua được sinh về cõi thần linh hay đến được nơi bàn chân của thần linh. Vua Jayavarman đệ Nhị, sau khi băng được đặt tên úy là «Baromusvarabat» (Paramaisvarapāda-បរម​ឥស្វរបាទ) nghĩa là «Đến được nơi bàn chân của thần Ishura vĩ đại». Vua Soryeah Varman đệ nhị được đặt tên úy là «Mohabaromvishnulokah» (Mahāparamavisṇuloka – មហា​បរម​វិស្ណុ​លោកៈ) có nghĩa là «Được sinh về cõi của thần Vishnu vi diệu».

Chỉ có các vua sau thời kỳ Angkor mới là thần thánh (tức được xem như là thần thánh) bởi đức vua có địa vị cao nhất trong xã hội, không hề có một Brāhman hay một đấng thần linh nào cao hơn đức vua nữa cả. Phật giáo không tồn tại quan niệm về thần linh và chính đức Phật cũng không nhận mình là thần thánh. Vua của người Khmer thời bấy giờ có địa vị cao nhất, là địa vị mà trước đó là của thần thánh. Cũng bởi lý do đó mà «Préah bat Préah» (ព្រះបាទ​ព្រះ - Bàn chân thần linh) trở thành «Préah bat Sdech» (ព្រះ​បាទ​ស្ដេច - Bàn chân nhà vua)^*, và kể từ đó, trước các hiệu của vị vua Khmer đều có từ «Préah Bat».

Các vua của người Khmer sau thời Angkor đều được đặt tên có chữ «Préah Bat» khi đức vua còn trị vì chứ không đợi đến khi tịch như các vua trước đây. Đức vua hiện tại của người Khmer là  vua Sihamoni cũng được gọi là «Préah Bat» với hiệu đầy đủ là «Préah Bath Samdech Préah Baromneath Norodom Sihamoni» (​ព្រះ​បាទ​សម្ដេច​ព្រះ​បរម​នាថ នរោត្ដម សីហមុនី).

Khi còn trẻ, các thái tử được giao cho một Brāhman nuôi dạy, giáo dục. Brāhman này là thầy và người thầy này là vị chủ tế trong ngày lễ đăng quang của đức vua. Brāhman này sẽ trở thành thầy của vua, và là quốc sư nữa. Do được sự giáo dục của các Brāhman mà các vua của người Khmer đều có đầy đủ kiến thức quân sự, khoa học, xã hội, … Ông Bruno Dagens viết rằng: «Jayavarman đệ Thất tự xem ngài ngang hàng với Pāṇini, một nhà ngữ pháp đại tài của Ấn Độ. Reachintreah Varman am tường 14 môn khoa học, Soryeah Varman đệ nhất biểu tượng của sự thông thái, am tường tất cả các môn khoa học, …». Các bức phù điêu trên vách các đền tháp ở Angkor thể hiện rõ kiến thức uyên thâm và trình độ văn hóa cao cấp của các vị vua thời Angkor và của các nhà lãnh đạo Khmer thời bấy giờ. Hình ảnh điêu khắc về đội quân của vua Soryeah Varman đệ Nhị trên vách Angkor Wort hay Vishnu Loka, thực chất là sao chép hình ảnh đội quân hùng mạnh được mêu tả trong quyển «Ārth Sāstra» (Mật thư - អាថ៌សាស្ត្រ), được Brāhman Kautilya (កៅតិល្យៈ - Tây gọi là Chanakya ) biên soạn hồi hai thế kỷ trước Thường lịch.

Trong việc quản lý đất nước, nhà vua có quyền lực thấp hơn «Hiến pháp», và «Hiến Pháp» này chính là «Kinh sách», «Kinh Veda» và thần linh mặc khải (ban xuống) cho con người. Ông Georges Coedes có viết rằng; «Vua là đại diện quyền lực tổng hợp, tuy nhiên đừng cho rằng các vua trị vì trong thời Angkor là những người sử dụng quyền lực tuyệt đối, muốn làm gì thì làm. Ngược lại, do bổn phận được quy định trong đẳng cấp xã hội của vua chúa, do việc tôn trọng các quy tắc đạo đức trong việc quản lý đất nước, các vị vua của Angkor luôn tôn trọng và bảo vệ hiến pháp (kinh) và các nguyên tắc xã hội»… Trách nhiệm của nhà vua theo kinh sách là: học kinh Veda, bảo vệ kinh sách, quốc gia, và nhân dân và dâng các vật dụng đến các Brāhman. Đây là quy định danh cho tầng lớp Kshatriya (vua chúa).

Trong việc trị vì của mình, người ta thấy rằng, các quy định được khắc trên vách đền của vua Yasovarman đệ Nhất và quy định được buộc phải áp dụng trong các bệnh viện thời Jayarman đệ Thất có đặc tính của các luật «hành pháp» chứ không phải thuộc «lập pháp». Tức các vua Khmer thời Angkor chỉ áp dụng các điều đã được kinh kệ quy định chứ không hề đặt ra các điều luật mà mình mong muốn như «Thánh chỉ» của vua Tàu.

Việc sắp xếp và quản lý vương quốc thời Angkor được các đời vua Khmer thực hiện hết sức thành công. Quan lại, thời đó gọi là Montren (Mantrina - មន្ត្រិន) đều là những người có học thức uyên bác. Một số vị quan nổi tiếng vì am hiểu Pháp học (Dharma Sastra - ធម្មសាស្ត្រ), người khác thì am tường Mật thư (​Ārth Sāstra - អាថ៌សាស្ត្រ), một tác phẩm hàng đầu về nghệ thuật chính trị. Một vị quan hết sức nổi tiếng dưới thời của vua Jayavarman đệ Ngũ, được người ta biết đến vì ông này am tường tất cả các môn khoa học trong kinh Veda. 90 tỉnh (tính tại thời điểm Zhou Daguan đến Angkor) đều nằm dưới sự cai cai trị tốt đẹp của các tỉnh trưởng được chọn ra từ trong hoàng gia hay trong các nhóm liên minh. Năm 1011, vua Soriyeah Varman đệ Nhất đã cho các quan lại dưới triều đến tuyên thệ, tên và chức vị của họ được khắc trên vách một ngôi tháp nhỏ là cổng vào hoàng cung ở khu vực Angkor.

Về quân sự, quân đội cũng được bố trí hết sức khoa học với các Tướng lớn nhỏ và vị tướng lớn nhất được gọi là Senapadey (senāpati - សេនាបតី). Mỗi khi xuất hành, quân đội luôn đốt lửa, gióng trống, có người múa theo điệu trống với các khí phục khác nữa.

Nhà vua là Tổng chỉ huy các lực lượng quân đội. Vua thời kỳ Angkor là một vị tướng thật sự chứ không như các vị đại diện nhà nước hiện nay. Trong mỗi cuộc chiến, nhà vua luôn là người dẫn đầu quân đội như hình ảnh được khắc trên tường tháp Vishnuloka (Angkor). Trong cung, vua có một đội thị vệ hết sức anh dũng, tinh nhuệ 400 người, toàn là nữ.

Quyền lực của nhà vua cao cũng thuận với sự phát triển và thịnh vượng về kinh tế. Về kinh tế, nhà vua trị vì làm cho kinh tế phát triển hết sức mạnh mẽ, đặc biệt là nông nghiệp.

Một câu tục ngữ thời Angkor là «Thwer srae ning tirk, thwer sirk ning srov» (ធ្វើ​ស្រែ​នឹង​ទឹក ធ្វើ​សឹក​នឹង​ស្រូវ - Làm ruộng với nước, đánh giặc với lúa), có nghĩa là không thể làm ruộng nếu thếu nước và không thể đánh giặc nếu thiếu lúa gạo, lương thực. Với quan điểm này, các vua Angkor đã áp dụng «Chính trị nước», cho đào hệ thống các kênh rạch, sông ngòi lớn nhỏ phục vụ cho việc tưới tiêu và thoát nước là chính trị quan trọng nhất. Áp dụng «Chính trị nước», vua Yéasovarman đệ Nhất (889 – 910) đã xây dựng một hồ chứa ở phía bắc đặt tên là «Intréah Tatakah» (Indratātaka-ឥន្ទ្រតាតកៈ) có chiều dài 7.10 km, và rộng 1.8 km. Vua Soriyeah Varman đệ Nhất (1002 – 1047) cho xây dựng một hồ chứa ở phía tây dài 8 km, rộng 2 km. Vua Jayamarnan đệ Thất cho xây dựng một hồ chứa có tháp Néakporn (នាគព័ន្ធ) ở giữa và đặt tên là «Jaya Tatakah» (Jayatātaka-ជ័យតាតកៈ).

Nhiều hồ lớn nhỏ khác nữa được đào trên toàn lãnh thổ Khmer như hồ Lolai ở Rlous, hồ Tapruhm ở gần Phnom Penh, hồ gần núi Chisor ở Takeo. Một số hồ nhỏ hơn như hồ Mealea ở Préah Khan Kampong Svay, và Sras Kour (ស្រះគូរ - Hồ Đôi) mà Yuon gọi là Ao Bà Om ở Préah Trapeang cũng được đào ở thời kỳ Angkor.

Ở Veakok, Svay Rieng, nay thuộc Kampuchea Krom, vua Kaundin Jayavarman (480 – 514) đã cho đào kệ thống kênh rạch dài hơn 200 km để dẫn nước tưới là ruộng.

Do chính sách nước đúng đắn mà ở Srok Khmer thời bấy giờ, người ta làm lúa mỗi năm từ 3 đến 4 vụ (theo lời của Zhou Daguan), và nuôi sống ít nhất là 15 triệu dân (theo A. Dauphin Meunier), trong đó có hơn 1 triệu dân tại khu vực Angkor (theo Jean Laur).

Vua Angkor là người bảo vệ trật tự xã hội và nhân dân. Các vua thời Angkor trị vì đất nước với nhiều thành tựu đáng ghi nhận. Nhà vua chi trả các khoản học phí ở các trường công, thời bấy giờ gọi là «Asrom» (អាស្រម) và hằng ngàn sinh viên ở các trường Đại học (Người Khmer có trường Đại học từ thế kỷ thức vii, Tây lịch). Nhà vua cũng chi trả các chi phí chữa trị cho người bệnh. Thời vua Jayavarman đệ Thất có đến 102 bệnh viện nhà nước không tính phí.

Cũng trong thời Angkor này, có 120 nhà trọ không tính phí được xây dựng và bảo quản trên các tuyến đường để dành cho khách đi đường. Đây là một thành tựu văn hóa  lớn đáng ghi nhận. Cho đến ngày nay, vẫn chưa có quốc gia nào trên thế giới làm được điều này.

Đó chính là các vị vua của thời đại Angkor, những người không phải là thần linh trên cõi trời xa xôi, các vị là những con người thật thụ sống giữa đời người, chịu trách nhiệm với dân chúng, bảo vệ kinh tạng, bảo vệ vương quốc và nhân dân như kinh Veda quy định.